- Sinds de statiegeldplicht op blikjes van afgelopen jaar spitten meer Nederlanders openbare prullenbakken door. Dat leidt tot overlast en vervuiling.
- Twee Amsterdamse kunstenaars komen met een oplossing: een prullenbak voor petflessen en blikjes met statiegeld.
- Wie het statiegeld niet nodig heeft, kan ze vullen. Mensen met een kleine beurs kunnen ze legen via een hendel aan de zijkant. “We doen iets tegen armoede.”
- Lees ook: Statiegeldplicht op blikjes en kleine petflessen nog geen groot succes: dit kan Nederland leren van andere EU-landen
Op een verder zo groen grasveld vallen ze wel op: acht knalgele statiegeldbakken. Kunstenaars Pablo Cantatore (24) en Antonius Janssen (25) lieten ze plaatsen op het Amsterdamse marineterrein.
Voorbijgangers kunnen er hun plastic flesjes en blikjes met statiegeld in achterlaten, is het idee. Handig als het straks zomer is en het park vol zit met zonaanbidders, denken de twee. Er passen zo’n tachtig flesjes in één bak, volgens de kunstenaars. Daklozen en mensen met een kleine portemonnee kunnen die er via een hendel aan de zijkant uithalen, om ze bij de supermarkt in te leveren voor wat kleingeld.
Op die manier voorkomen gemeenten dat mensen openbare prullenbakken doorspitten op zoek naar flesjes en blikjes, denken Cantatore en Janssen. “Tegelijkertijd bieden we een humane oplossing voor mensen die statiegeld verzamelen”, zegt Cantatore, vandaag gekleed in een bruin, half open jasje en met de hele dag een camera om zijn nek, waarmee de kunstenaar af en toe vanuit het niets een foto maakt.
Cantatore opent een van de gele statiegeldbakken en haalt er een plastic zakje uit. In een andere bak zitten wat sigarettenpeuken. Niet de bedoeling natuurlijk, maar je hebt altijd mensen die de regels tarten, meent de kunstenaar. “Dit is iets nieuws, dus voor nog niet iedereen is het al bekend. We werken hard aan een bewustwordingscampagne.”
Op een beetje verdwaald afval na, zijn de afvalbakken deze middag leeg. Is er wel genoeg animo voor? Zeker, zegt de vandaag in een wit overhemd en een keurig jasje geheulde Janssen. "Toen we hier vorige week waren kijken, zaten ze nog halfvol. Dat ze leeg zijn is juist goed; het is immers de bedoeling dat mensen ze leegmaken voor statiegeld."
Al twaalf statiegeldbakken in Amsterdam
Art for Impact, het bedrijf van de twee kunstenaars, plaatste tot dusver twaalf van dit soort bakken in Amsterdam. Ook in Rotterdam staan er inmiddels twee. "Maar we hebben er zestig in productie", vertelt Janssen als Business Insider Nederland het kersverse bedrijfskantoor aan de even verderop gelegen Westerdok betreedt.
De gele invasie aan het Amsterdamse marineterrein belooft zich de komende maanden als een olievlek over Nederland te verspreiden. Janssen somt op: Heemskerk krijgt vijftien bakken, Amstelveen zo'n tien, Haarlem krijgt er vijftien, Beverwijk vijf, in Amsterdam komen er de komende maanden bakken bij en ook Groningen uit inmiddels interesse.
In Rotterdam stemde de gemeenteraad onlangs unaniem in met een voorstel tot meer bakken. "In de wandelgangen hoorden we verhalen over wel duizend bakken", zegt Janssen, die desalniettemin enig realisme behoudt; eind dit jaar hopen de twintigers in ieder geval zo'n 550 statiegeldbakken in Nederland te hebben geïnstalleerd. "Maar meer kunnen wij ook aan", zegt Cantatore.
Aan de muur van het glazen hoekpand aan het Westerdok hangen verschillende schilderijen van de kunstenaars. Schilderen, daar hebben ze momenteel dan weer geen tijd voor, verzekert Janssen. "We zijn zes dagen per weken druk met dit bedrijf."
Hun kantoor kun je gerust een upgrade noemen. Tot voor kort zetelden de kunstenaars nog in een krakkemikkig anti-kraakpand aan de Zuidas. "Het was een voormalige rechtbank zonder ramen, waardoor de warmte er bleef hangen", zegt Cantatore. "Zowel in de zomer als winter was het er 35 graden. Een soort sauna." Janssen, lachend: "De olieverf op onze doeken droogde er veel te snel."
Medicijn tegen opengeritste afvalbakken
Toen de Nederlandse overheid begin 2023 een statiegeldplicht invoerde op blikjes, merkten de kunstenaars - zoals zoveel Nederlanders - op dat plots veel meer mensen in prullenbakken gingen graaien, op zoek naar een kleine schat aan statiegeld. Het leidde in heel Nederland tot opengeritste afvalbakken.
Het zette de twee kunstenaars aan het denken. "We dachten: we moeten iets verzinnen op dit afvalprobleem", zegt Cantatore. "We speelden met het idee om kunst een bepaalde vorm te geven in de maatschappij, waarbij het niet alleen gezien zou worden als mooi, maar ook als iets functioneels."
Na een tijdje brainstormen kwamen ze op het idee voor de statiegeldbakken. "Er is een toenemende armoede in Nederland", zegt Cantatore, "terwijl er ook heel veel mensen zijn voor wie 15 cent aan statiegeld niets is. Die denken soms: ik gooi het wel weg."
De kersverse ondernemers maakten een prototype van de statiegeldbak, in dezelfde felgele kleur. Ze wilden er "iets herkenbaars" van maken, legt Janssen uit. "Denk maar aan de postbus. Die herken je aan zijn oranje kleur."
De bakken aan de man krijgen was niet eenvoudig
Ze gingen ermee naar gemeenten. Dat was een hele leerschool, volgens Janssen. Hun bakken bleken aan allerlei eisen te moeten voldoen, bijvoorbeeld op het gebied van de vormen. "We hadden gekozen voor een bak met x-vormige uitsneden. Dat bleek niet te kunnen, omdat mensen zich eraan zouden kunnen snijden als ze er snel langs fietsen."
Na de nodige aanpassingen kwamen ze tot het huidige ontwerp, dat ze in Nederland laten produceren. "We zeiden al meteen in het begin: we gaan niks uitbesteden aan bijvoorbeeld China", zegt Janssen. "Het transport zou voor extra uitstoot zorgen." Uiteindelijk willen de ondernemers in Nederland graag samenwerken met sociale werkplaatsen, "maar dat kan pas als we met grotere oplagen gaan werken".
Bij wijze van marktonderzoek voerden de twee vele gesprekken met hun potentiële doelgroep, de blikjes- en flesjesverzamelaars. Ze liepen dan een rondje door het Amsterdamse Westerpark en spraken iedereen aan die flesjes uit prullenbakken haalde. Sommigen reageerden schuchter, anderen niet. "Ik kreeg zelfs een keer een koekje van iemand", lacht Cantatore.
Het zijn lang niet alleen daklozen die prullenbakken uitspitten op zoek naar statiegeldflesjes, leerden ze. Janssen: "We spraken ook veel jongeren, die in prullenbakken naar blikjes en flesjes op zoek zijn. Of mensen met een klein pensioen of een uitkering."
Schrijnend, vindt Cantatore: "Mensen onderschatten echt hoeveel armoede er is in Nederland."
Het idee verbindt links en rechts
Ook meer vermogende buurtbewoners zijn volgens de kunstenaars geïnteresseerd in de statiegeldbakken, aangezien het zou leiden tot minder opengescheurde prullenbakzakken. Janssen: "Wij worden gebeld door mensen uit Amsterdam-Noord met de vraag: wanneer komen onze bakken? Er zijn zelfs mensen die de gemeenteraad in Amsterdam erover hebben toegesproken."
Cantatore: "Dat is mooi, want vaak moet je een product erg vermarkten, om te bewijzen dat het werkt. Maar voor ons wordt dat eigenlijk al gedaan."
De kunstenaars merken dat er zowel links als rechts interesse in hun oplossing ontstaat. "Het mes snijdt aan twee kanten", zegt Cantatore. "We doen iets tegen armoede en milieuvervuiling, maar ook tegen overlast door afval op straat. In Rotterdam waren het bijvoorbeeld vooral rechtse partijen die een motie indienden voor meer van deze bakken."
Wat zo'n bak een gemeente precies kost, kunnen de ondernemers niet zeggen. Het verschilt per oplage, geven ze aan. Cantatore: "Afvalfonds Nederland heeft momenteel zo'n 320 miljoen euro in kas om dit probleem op te lossen, waaruit oplossingen zoals de onze voornamelijk betaald worden. Het afvalprobleem kost gemeenten bovendien ook heel veel geld, dus door deze bakken kunnen ze hierop besparen."
De startup zelf kan de broek volgens Janssen voorlopig zelf ophouden. "We hebben eigen spaargeld moeten investeren in een prototype, maar houden bij verkopen een beetje marge over. We kunnen hier nu van leven." Lacht: "Ik hoef dus niet bij een café in de buurt te tappen."
Wat de ondernemers betreft, leveren ze hun bakken in de toekomst zelfs internationaal. Janssen: "We voeren al gesprekken in België, waar ze ook statiegeld willen invoeren." Hij zou er graag zijn bakken plaatsen, "want zoals wij het zien: overal is er armoede en overal is er statiegeld. En dat zal helaas beide alleen maar toenemen."
